Tükenmişliğin Nedenleri Ve Belirtileri
Spora keyif almak, başarı duygusunu yaşamak, kendini geliştirmek, yeni bir
şeyler öğrenmek, fiziksel olarak sağlam vücut yapısına kavuşmak güdüleriyle
başlayan bireyler spora katılımlarının artmasıyla ve elde etikleri başarılarla birlikte
spora katılım amaçlarını değiştirebilmekte ve kazanma duygusunun cazibesine
kapılabilmektedirler. Kazanma arzusu, beklenti ve hedeflerin artmasıyla beraber
sporcular daha yoğun antrenmanlara, daha stresli müsabaka takvimlerine maruz
kalmaktadır. Bu değişim, bir süre sonra sporcuları fiziksel olarak yormaya, fiziksel
sakatlık yaşamalarına, aynı rutin program içerisinde sıkışmalarına neden
olabilmektedir. Sporcunun kaybettiği müsabakalar ağır gelmeye başlamakta ve
artık spordan daha az zevk almalarına ve spora katılımlarını sorgulamalarına yol
açabilmektedir. Tüm bu yaşananlar sporcuların fiziksel ve duygusal açıdan
tükenmelerine neden olmaktadır.
Sporcunun yaşadığı tükenmişlikle ilgili sayısız semptom karşımıza
çıkmaktadır. Schaufeli ve Enzman (1998), 25 yılı aşkın sürede yürütülen çalışma
sonuçlarına dayanarak 132 farklı semptom belirlemiştir. Daha sonra, bu
semptomları beş farklı kategoride sınıflandırmışlardır (Schaufeli, Buunk, 2003).
Bunlar;
• Duygusal Belirtiler: Ağlamaklı, depresif, kasvetli, üzgün tavırlar
• Bilişsel Belirtiler: Güçsüzlük, çaresizlik, umutsuzluk gibi belirtiler
• Fiziksel Belirtiler: Bitkinlik, kas spazmları, sakatlığın normalden uzun
sürmesi
• Davranışsal Belirtiler: İstikrarsız performans, antrenmanlara devamsızlık,
madde kullanımı
• Motivasyonel Belirtiler: İlgi eksikliği, coşku ve heyecanın azalması,
umursamama.
Yukarıda yapılan sınıflama sporcuların tükenmişliklerini anlamamıza
yardımcı olacak temel belirtiler olsa da, tükenmişlik deneyimi bireyseldir ve bazı
sporcularda erken aşamada fark edilmeyebilir. Tükenmişliğin geç fark edilmesi
durumunda sporcunun yaşadığı duygusal, bilişsel, motivasyonel ve davranışsal
problemler sporcunun yalnızlaşmalarına, arkadaşlarından ve spordan
uzaklaşmalarına da neden olabilmektedir. Ayrıca, tükenmişliğin uzun sürmesi ve
önlenememesi halinde ise kardiyovaküler hastalıkların yaşanması, bağışıklık
sisteminin bozulması, kronik inflamasyon durumu mümkündür. Dolayısıyla,
tükenmişlik sendromu sporcunun sağlığına ve performansına ciddi zararlar
verdiğinden; sporcuların dikkatli bir biçimde gözlenmesi, erken aşamada bu
durumun fark edilmesi adına önemlidir. Aşağıdaki belirtilerden bazılarını gösteren
sporcuların dikkatle takip edilmesi, yardımda bulunulması önemlidir.
Sporcu;
• Sürekli yorgun ve normalden çok daha fazla uyuyorsa,
• Antrenmanda olumsuz bir tutum sergileyerek spora karşı artan bir
isteksizlik sergiliyorsa,
• Emeklerinin karşılığını alamamaktan şikayet ediyor ve bunu “kaybedilen
bir savaş” olarak görüyorsa,
• Spordan zevk almıyor gibi görünüyor ve sadece başkalarını memnun
etmek veya profesyonel sözleşme şartlarına uymak için antrenman
yapıyor ve yarışıyorsa,
• Spor dışında başka bir ilgi alanı yoksa veya spor ortamı dışındakilerle
arkadaşlık kurmuyorsa,
• Fiziksel semptomlarını abartıyor, yaralanmış gibi yapıyor veya mevcut bir
sakatlık rehabilitasyon sürecini uzatıyorsa,
• Duygu durum değişimleri sergiliyor, kolayca hüsrana uğrayıp,
agresifleşiyor veya depresyona giriyorsa,
• Düzensiz yeme belirtileri gösteriyorsa,
• Cinsel isteksizliği arttıysa,
• Antrenmanlara gitmemek için mazaretler üretiyor ya da tamamiyle geri
çekilmek istiyorsa,
• Gerçekçi olmayan yüksek performans hedeflerine sahipse ve son derece
acımasız öz eleştiriler yapıyorsa,
• Değer ve inançlarında değişimler yaşıyorsa bu sporculara özenle
yaklaşılmalıdır.